Khả năng cộng sinh với nấm AM của một số cây dược liệu

Nhằm đánh giá khả năng cộng sinh với nấm AM của một số cây dược liệu phổ biến ở Việt Nam, phân lập được chủng nấm AM thích hợp và đánh giá tác động của những chủng nấm này lên sự sinh trưởng và khả năng kích thích sinh dược chất của một số cây dược liệu phổ biến tại Việt Nam, TS. Bùi Văn Cường và nhóm nghiên cứu Viện Kỹ thuật nhiệt đới đã thực hiện đề tài “Nghiên cứu sự ảnh hưởng của nấm nội cộng sinh arbuscular mycorhizas lên khả năng kích thích sinh trưởng của một số cây dược liệu” (mã số đề tài: GUST.STS.ĐT2019-HH02).

Nấm nội cộng sinh AM là một trong hai dạng chính của nấm rễ cộng sinh mycorrhizas. Ở dạng cộng sinh này, sợi nấm xâm nhập vào tế bào vỏ rễ và hình thành những cấu trúc dạng bọng (vesicles) hay dạng bụi (arbuscules). Những cấu trúc này làm tăng bề mặt tiếp xúc giữa sợi nấm và nguyên sinh chất của tế bào rễ giúp cho việc trao đổi dinh dưỡng giữa nấm và thực vật trở nên hiệu quả hơn. Hệ sợi nấm trong đất (hay sợi ngoại vi) kích thước rất nhỏ và phân ra thành nhiều nhánh len lỏi trong đất có vai trò hấp thu dinh dưỡng và hình thành bào tử.

Sự cộng sinh của nấm AM đem lại rất nhiều lợi ích cho cây đặc biệt là ở những nơi đất đai cằn cỗi, khô hạn…Hơn thế nữa, sự cộng sinh của nấm cũng giúp cho cây phát triển tốt và chống lại những vi sinh vật gây bệnh trong đất.

Cà gai leo (Solanum procumben) thuộc loại cây nhỡ leo, có thân dài từ 60 – 100 cm, hay cao hơn, chia nhiều cành. Loài: có nhiều gai, cành xòa rộng. Lá cây hình trứng hay thuôn dài, dưới gốc lá hình rìu hay hơi tròn. Loài này có vị hơi the, tính ấm. Rễ cây có chứa tinh bột và nhiều chất hóa học khác như ancaloit, glycoancaloit... có khả năng bảo vệ tế bào gan rất tốt, kìm hãm và làm âm tính vi rút viêm gan, ngăn chặn quá trình xơ gan, dùng chữa các bệnh liên quan đến gan.

Xạ đen (Ehretia asperula) thuộc loại cây dây leo thân gỗ, mọc thành búi, dễ trồng. Thân cây dạng dây dài từ 3 đến 10m. Cành tròn, lúc non có màu xám nhạt, không có lông, sau chuyển sang màu nâu, có lông, về sau có màu xanh. Xạ đen có tác dụng chữa bệnh như thông kinh, lợi tiểu, chữa ung nhọt và lở loét, phòng ngừa ung thư, tiêu viêm, mát gan mật, giúp cơ thể loại trừ độc tố.

Đây là nghiên cứu đầu tiên về nấm cộng sinh trên cây xạ đen và cà gai leo ở Việt Nam. Mục tiêu nghiên cứu của nhóm là đánh giá khả năng cộng sinh của nấm arbuscular mycorrhizas (AM) trong một số cây dược liệu ở Việt Nam (xạ đen, cà gai leo và dừa cạn). Đồng thời đánh giá ảnh hưởng của nấm AM đến khả năng sinh trưởng của những cây dược liệu nói trên. Từ đó xác định được chủng nấm cộng sinh AM chính, làm cơ sở khoa học cho việc tạo chế phẩm nấm cộng sinh phục vụ việc tăng năng xuất và chất lượng của cây dược liệu.

Nhóm nghiên cứu đã phát hiện được khả năng cộng sinh của nấm AM trên cây dược liệu xạ đen (Ehretia asperula), cà gai leo (Solanum procumben) nhưng không phát hiện sự cộng sinh trên các mẫu cây dừa cạn (Catharanthus roseus). Chủng nấm AM cộng sinh chính trên các cây dược liệu nói trên được xác định là chủng Rhizophagus intradices. Sau khi nhân chủng nấm và tái nhiễm lại vào cây dược liệu, kết quả cho thấy tác động rõ rệt của nấm cộng sinh lên sinh trưởng của cây dược liệu (xạ đen và cà gai leo), khi so sánh với cây đối chứng không có nấm cộng sinh. Sự cộng sinh của nấm cũng cho thấy làm tăng hàm lượng polyphenol tích lũy trong khối của cây dược liệu.

Những kết quả thu được của đề tài sẽ làm cơ sở khoa học cho định hướng ứng dụng nấm cộng sinh arbuscular mycorrhizas trong các vườn dược liệu. Do quá trình nuôi trồng dược liệu sử dụng nhiều phân bón hóa học giúp cây sinh trưởng tốt về sinh khối, tuy nhiên lại làm giảm hàm lượng dược chất tích lũy. Do vậy, việc tăng cường sử dụng các tác nhân kích thích sinh trưởng từ vi sinh vật sẽ hạn chế các yếu tố bất lợi trên của phân bón hóa học.

Chu Thị Ngân

Trung tâm Thông tin – Tư liệu

Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam