Hàng hóa 'xanh': Tấm vé bền vững để hàng Việt chinh phục châu Âu

“Tấm vé xanh” quyết định đường dài

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động, châu Âu vẫn giữ vai trò là một trong những thị trường chiến lược hàng đầu của Việt Nam. Tuy nhiên, cánh cửa thị trường này ngày càng gắn chặt với “tấm vé xanh”, những tiêu chuẩn khắt khe về phát triển bền vững, môi trường và truy xuất nguồn gốc. Đây vừa là cơ hội, vừa là thách thức, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng của cả nhà nước và doanh nghiệp. 

Chia sẻ tại Hội nghị giao ban xúc tiến thương mại với hệ thống thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tháng 8/2025 do Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) tổ chức sáng 9/9, nhiều ý kiến từ các tham tán thương mại tiếp tục khẳng định rằng EVFTA cùng các cơ chế hợp tác song phương đang mang lại lợi thế rõ rệt cho hàng hóa Việt. Song, để giữ được chỗ đứng lâu dài, doanh nghiệp không thể chủ quan trước những rào cản mới mà thị trường EU đang dựng lên.

Ông Trần Ngọc Quân, tham tán thương mại tại Bỉ và EU cho biết, EU hiện đang điều chỉnh chính sách thương mại để đối phó với biến động từ Mỹ, nhưng EVFTA đã mang lại lợi thế lớn cho Việt Nam khi hơn 90% dòng thuế đã về 0%. Đây là cơ hội để doanh nghiệp đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào Mỹ và gia tăng sự hiện diện tại châu Âu. Tuy nhiên, đi kèm là những rủi ro không nhỏ: nguy cơ hàng hóa nước thứ ba lợi dụng Việt Nam để lẩn tránh thuế, sự siết chặt kiểm tra an toàn thực phẩm, cũng như việc gia hạn biện pháp tự vệ đối với thép và hợp kim.

“Trong ngắn hạn, chúng ta còn hưởng lợi, nhưng về dài hạn, nếu không chuyển đổi sản xuất xanh và đáp ứng chuẩn mực môi trường, hàng Việt sẽ rất khó giữ chỗ đứng", ông Quân nói.

Tại Tây Ban Nha, một trong những cửa ngõ quan trọng của Việt Nam vào EU, ông Vũ Chiến Thắng, tham tán thương mại tại Tây Ban Nha, cho biết 7 tháng đầu năm 2025, kim ngạch thương mại song phương đạt gần 3 tỷ USD, trong đó Việt Nam xuất siêu gần 2 tỷ USD. Tuy nhiên, xuất khẩu có dấu hiệu chững lại khi sức mua giảm và doanh nghiệp Việt chưa tận dụng tốt các hội chợ, triển lãm toàn cầu, nơi kết nối trực tiếp với các hệ thống phân phối lớn. “Một số nông thủy sản còn bị cảnh báo về an toàn thực phẩm, đây là điều cần được khắc phục ngay nếu không muốn ảnh hưởng uy tín lâu dài”, ông Thắng lưu ý.

Ở góc nhìn Bắc Âu, bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, tham tán thương mại tại Thụy Điển, cho rằng khu vực này vẫn là “vùng trống” trong bức tranh xuất khẩu của Việt Nam, dù có sức mua hàng đầu thế giới. Người tiêu dùng Bắc Âu sẵn sàng trả giá cao cho hàng hóa xanh và sáng tạo, nhưng khoảng cách địa lý xa xôi, chi phí logistics lớn khiến hàng Việt thường phải trung chuyển qua Đức, Hà Lan, làm giảm đáng kể lợi thế cạnh tranh.

Trong ngắn hạn, doanh nghiệp Việt Nam được hưởng lợi khi EU giãn tiến độ thực hiện một số quy định trong “Thỏa thuận xanh”, nhờ vậy giảm áp lực thủ tục. Nhưng về dài hạn, khi châu Âu quay trở lại quỹ đạo phát triển bền vững, chỉ những doanh nghiệp đáp ứng chuẩn xanh, sản xuất có trách nhiệm mới duy trì được vị thế. Đây là điều kiện bắt buộc, không còn là sự lựa chọn.

Bên cạnh cơ hội mở rộng thị phần tại Tây Ban Nha và Bắc Âu, Việt Nam cũng đang đối mặt với cạnh tranh ngày càng gay gắt từ Trung Quốc, Ấn Độ và nguy cơ bị siết chặt hơn nếu “thẻ vàng” IUU chưa được gỡ bỏ. Đặc biệt, những yêu cầu về chất lượng và truy xuất nguồn gốc ở Bắc Âu sẽ trở thành “bài kiểm tra” khắc nghiệt cho nông sản, thủy sản và cả dệt may của Việt Nam, vốn vẫn còn nhiều hạn chế về công nghệ và chuỗi cung ứng.

Chủ động xanh hóa và đa dạng thị trường

Từ những phân tích trên, các tham tán đều thống nhất rằng Việt Nam cần một chiến lược đồng bộ để giữ vững lợi thế và mở rộng thị phần tại EU. Về chính sách, Bộ Công Thương cần phối hợp chặt chẽ hơn với các hiệp hội ngành hàng, siết chặt quản lý xuất xứ để ngăn chặn tình trạng lẩn tránh, đồng thời tận dụng tối đa cơ chế EVFTA cũng như các FTA khác.

Về phía doanh nghiệp, yêu cầu cấp thiết là phải chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh, bền vững; đầu tư công nghệ chế biến, đóng gói và truy xuất nguồn gốc để đáp ứng ngay từ đầu các tiêu chuẩn khắt khe của EU. Doanh nghiệp cũng phải nghiêm túc khắc phục những cảnh báo liên quan đến an toàn thực phẩm để giữ vững niềm tin của thị trường.

Trong xúc tiến thương mại, việc tham gia đầy đủ và có chiến lược tại các hội chợ, triển lãm lớn ở Tây Ban Nha và Bắc Âu sẽ là chìa khóa để hàng Việt tiếp cận trực tiếp các tập đoàn phân phối châu Âu thay vì đi qua trung gian. Còn về logistics, cần tiếp tục thúc đẩy hợp tác cảng biển với Bắc Âu, nghiên cứu xây dựng Việt Nam thành trung tâm trung chuyển hàng hóa cho cả ASEAN đi EU, nhằm giảm chi phí vận tải và gia tăng sức cạnh tranh.

Thị trường EU rộng lớn vẫn đang mở ra nhiều cơ hội cho hàng Việt, nhưng “tấm vé vào cửa” không còn chỉ nằm ở lợi thế giá rẻ hay ưu đãi thuế quan, mà chính là chứng chỉ xanh, bền vững. Như bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy đã nhấn mạnh: “Doanh nghiệp Việt không thể chỉ chạy theo số lượng, mà phải đi vào chất lượng và giá trị gia tăng”. Chỉ khi dũng cảm đầu tư cho chuyển đổi xanh, nâng chuẩn chất lượng và chủ động hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, Việt Nam mới có thể biến cơ hội thành thành công dài hạn, khẳng định vị thế bền vững trên bản đồ thương mại châu Âu.

Ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại nhấn mạnh, chỉ tiêu xuất nhập khẩu năm nay Chính phủ giao cho ngành Công Thương hết sức nặng nề nhưng cũng đầy kỳ vọng: tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa tăng 12% và xuất siêu đạt khoảng 30 tỷ USD. Đây là bước chuẩn bị quan trọng để đưa nền kinh tế bước vào giai đoạn 2026 - 2030 với mục tiêu tăng trưởng bền vững, tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đã ký kết.