Làm mới hạ tầng ngành than trong quy hoạch năng lượng quốc gia

Hạ tầng ngành than tiến bộ nhưng chưa đồng bộ

Phát biểu tại Hội thảo Điều chỉnh Quy hoạch Tổng thể về Năng lượng Quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 do Bộ Công Thương tổ chức, ông Đào Ngọc Hiệp - Phó Giám đốc Công ty Tư vấn đầu tư mỏ và công nghiệp (Vinacomin) cho biết, việc điều chỉnh Quy hoạch này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với phân ngành than - lĩnh vực giữ vai trò quan trọng trong bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. 

Dưới tác động của nhu cầu thị trường, yêu cầu giảm phát thải và xu hướng chuyển dịch năng lượng, ngành than đang đứng trước những thay đổi lớn. Ông Hiệp cho biết, hệ thống hạ tầng phục vụ xuất nhập khẩu than, vận tải và kho bãi đã có bước đầu tư đáng kể trong giai đoạn qua, song vẫn còn những điểm nghẽn lớn cần tiếp tục hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu phát triển.

Vinacomin đánh giá cơ sở hạ tầng phục vụ nhập khẩu than còn hạn chế, chưa đồng bộ; quy mô nhỏ lẻ, chưa có sự kết nối liên vùng theo chuỗi logistic. Hệ thống vận tải ngoài, các cảng nội địa đã được chú trọng đầu tư phù hợp với sản xuất, tiêu thụ than, tuy nhiên chưa được xây dựng đồng bộ hoàn chỉnh. Tiếp đó là hệ thống kho bãi trung chuyển, pha trộn dự trữ than chưa được quy hoạch cụ thể trong Quy hoạch 893. Hầu hết các kho bãi chứa ngoài Quảng Ninh có quy mô nhỏ với công nghệ bốc xúc, chế biến thủ công đơn giản nên còn nhiều hạn chế trong hoạt động sản xuất cũng như bảo vệ cảnh quan, môi trường.

Một trong những nội dung quan trọng được điều chỉnh trong quy hoạch lần này là dự báo nhu cầu than trong nước. Giai đoạn 2025-2035, nhu cầu được dự báo tăng từ 106,7 triệu tấn lên 126,3 triệu tấn vào năm 2030, trước khi giảm còn khoảng 87 triệu tấn vào năm 2040 và giảm sâu về 36,7 triệu tấn vào năm 2050. 

Nhu cầu than phân bố không đồng đều về vùng miền, trong đó khu vực miền Bắc chiếm 59%, miền Trung khoảng 23% và miền Nam 18%. Nhu cầu sử dụng trong ngành điện vẫn chiếm tỷ trọng cao nhất, giai đoạn 2030 là khoảng 80,9 triệu tấn và giảm mạnh sau năm 2040.

Về nguồn cung, than nguyên khai trong nước dự kiến đạt 45,9 triệu tấn vào năm 2025 và tăng lên 51,3 triệu tấn vào năm 2030. Từ sau 2035, sản lượng được điều chỉnh tăng dần, đạt 45-46 triệu tấn vào năm 2050. So với Quy hoạch 893, sản lượng giai đoạn 2026-2030 giảm 2,8-6,3 triệu tấn mỗi năm, nhưng giai đoạn sau 2031 tăng thêm 2-8 triệu tấn/năm.

Một điểm đáng chú ý là từ sau 2045, sản lượng than vùng Đồng bằng sông Hồng được đưa vào cân đối nguồn với sản lượng thử nghiệm 2,3-2,7 triệu tấn, tạo thêm nguồn cung dài hạn cho hệ thống năng lượng quốc gia.

Trong kịch bản xuất nhập khẩu, Việt Nam duy trì xuất khẩu 2-3 triệu tấn than chất lượng cao mỗi năm. Ở chiều ngược lại, nhập khẩu tăng mạnh đến năm 2030, đạt 83,5 triệu tấn, sau đó giảm dần và dừng hoàn toàn vào năm 2050. Điều này phù hợp với lộ trình giảm phụ thuộc nhập khẩu và nâng cao khả năng tự chủ năng lượng.

Định hướng cảng, vận tải và kho bãi theo mô hình hiện đại

Để đáp ứng nhu cầu than theo từng giai đoạn phát triển, quy hoạch điều chỉnh đặt mục tiêu xây dựng hệ thống hạ tầng đồng bộ từ cảng biển, kho bãi đến vận tải. Trong đó, trọng tâm là nâng cấp và xây dựng mới các cảng xuất nhập than bằng công nghệ tiên tiến, thân thiện môi trường; đầu tư hai cảng đầu mối trung chuyển quy mô lớn ở hai miền; phát triển các tuyến băng tải, đường bộ và đường sắt chuyên dùng theo hướng hiện đại hóa.

Khu vực Đông Bắc sẽ được đầu tư mạnh giai đoạn 2026-2030 với việc hiện đại hóa toàn bộ hệ thống cảng hiện có và bổ sung 3 cảng mới gồm Hoàng Quế, Vũ Xá và Đông Hải, tổng công suất 13-15 triệu tấn/năm. Giai đoạn 2031-2050, cảng Đông Triều - Phả Lại được đầu tư nhằm phục vụ các mỏ Đông Triều và Chí Linh. Với vùng Đồng bằng sông Hồng, các cảng chuyên dùng cho xuất than sẽ được xây dựng mới, phù hợp với sự phát triển của các mỏ than tại khu vực này.

Đối với cảng đầu mối trung chuyển, quy hoạch ưu tiên vị trí tại Quảng Ninh và Quảng Trị ở phía Bắc, cũng như khu vực Gò Gia - Thành phố Hồ Chí Minh ở phía Nam. Các cảng này sẽ tiếp nhận tàu trọng tải trên 100.000 tấn và kết nối với hệ thống kho, đường vận tải hiện đại để cung ứng than cho các trung tâm điện lực lớn như Cẩm Phả, Nghi Sơn, Sơn Dương hay Quảng Trạch.

Hệ thống vận tải tiếp tục được nâng cấp theo hướng chuyển dần sang băng tải và đường sắt để giảm thiểu chi phí và tác động môi trường. 13 tuyến băng tải mới sẽ được xây dựng với tổng chiều dài gần 45 km, trong đó 10 tuyến hoàn thành trước 2030.

Những điều chỉnh quy hoạch lần này cho thấy xu hướng rõ rệt: Việt Nam đang chuyển từ mô hình khai thác tiêu thụ truyền thống sang mô hình phát triển hạ tầng than theo chuỗi giá trị hoàn chỉnh, linh hoạt, hiện đại và thân thiện môi trường hơn. Trong đó, hạ tầng cảng và kho bãi đóng vai trò then chốt để bảo đảm nguồn cung ổn định, đặc biệt khi nhiệt điện than vẫn còn là trụ cột năng lượng trong giai đoạn chuyển tiếp đến 2040.

Việc đầu tư các cảng đầu mối cỡ lớn, các kho trung chuyển vùng và hệ thống vận tải liên vùng sẽ giúp giảm chi phí logistics, tăng khả năng pha trộn than, chủ động nguồn cung và giảm phụ thuộc vào một số cảng địa phương vốn có hạ tầng hạn chế. Đồng thời, tăng cường liên kết vùng giữa miền Bắc, miền Trung, miền Nam sẽ tạo ra hệ thống cung ứng than bền vững hơn, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu từng khu vực có sự khác biệt đáng kể.

Điều chỉnh Quy hoạch năng lượng quốc gia lần này được xem là bước quan trọng để ngành than Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng, tối ưu hóa nguồn cung - cầu và nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng toàn cầu.