Người trẻ “tiếp lửa” di sản qua những dự án đầy sáng tạo

Di sản được kể bằng ngôn ngữ của thời đại số

Giữa không gian triển lãm, thay vì những bảng thuyết minh dày chữ, người xem chỉ cần một thao tác quét mã để “đứng trước” một thủy đình thu nhỏ, nơi chú Tễu, rồng nước hay cảnh đánh cá chuyển động sống động trên màn hình điện thoại.

Khoảng cách giữa người xem và sân khấu truyền thống được thu hẹp - đó là lựa chọn mà nhóm sinh viên thực hiện dự án “Ngọc Thủy Đình” đã kiên trì theo đuổi.

Điều đặc biệt của triển lãm nằm ở tư duy tiếp cận di sản của người trẻ. Họ không đặt câu hỏi “di sản có còn phù hợp không”, mà tự hỏi “người trẻ cần gì để hiểu và yêu di sản”. Với họ, rối nước không bó hẹp trong không gian nhà hát hay lễ hội làng, mà có thể bước vào đời sống hiện đại thông qua những trải nghiệm trực tiếp, linh hoạt và mang dấu ấn cá nhân.

Chia sẻ về quá trình thực hiện dự án, bạn Phương Hà - Phó Ban Tổ chức bộc bạch: “Các thành viên trong nhóm đều là sinh viên báo chí - truyền thông, chưa có chuyên môn sâu về công nghệ nên phải thử nghiệm rất lâu trên nhiều nền tảng, cân nhắc từng lựa chọn để bảo đảm trải nghiệm thuận tiện và giữ được tinh thần nguyên bản của rối nước”.

Sự kiên nhẫn ấy được đền đáp khi triển lãm thu hút đông đảo công chúng trẻ - những người trước đó chưa từng xem múa rối nước, nhưng sẵn sàng dành thời gian khám phá và ở lại lâu hơn với di sản.

Làm mới di sản: Ranh giới giữa sáng tạo và trách nhiệm

Một thách thức lớn trong hành trình người trẻ tiếp cận di sản là câu hỏi về ranh giới: làm thế nào để sáng tạo mà vẫn giữ được bản chất truyền thống?

Đây cũng là trăn trở xuyên suốt của các dự án như “Nghệ Tân Kỳ” - nơi âm nhạc truyền thống được đặt trong mạch kể mới, song hồn cốt vẫn cần được gìn giữ nguyên vẹn.

Thay vì làm mới bằng cách pha trộn tùy tiện, nhóm sinh viên lựa chọn con đường khó hơn: làm việc trực tiếp với nghệ nhân, NSND - những người dành cả đời gắn bó với di sản.

Việc đối thoại liên tục với các bậc tiền bối giúp dự án có nền tảng chuyên môn vững chắc, đồng thời hình thành ở người trẻ thái độ cẩn trọng và tinh thần trách nhiệm trong hoạt động truyền thông văn hóa.

Trong không gian sự kiện, người trẻ không đơn thuần ngồi nghe biểu diễn. Họ được mặc cổ phục, viết thư pháp, chơi trò chơi dân gian và trò chuyện trực tiếp với nghệ nhân.

Âm nhạc truyền thống vì thế không tách rời sân khấu, mà được đặt trong mạch đời sống - nơi người tham dự có thể nghe, chạm và cảm nhận.

Điều mới mẻ mà người trẻ mang đến không nằm ở việc thay đổi bản chất di sản, mà ở cách công chúng tiếp cận. Khi người xem được tham gia, được đặt câu hỏi và được lý giải, di sản dần rời khỏi cảm giác “xa lạ” để trở thành một phần của đời sống đương đại.

Dám đối thoại với những giá trị linh thiêng

Khác với hai dự án trên, “Hồn xưa, Điệu mới” lựa chọn con đường nhiều thách thức hơn: đưa chầu văn - loại hình gắn với không gian tâm linh - bước lên sân khấu nhà hát, trực diện với khán giả trẻ.

Những bản chầu văn được làm mới trên cơ sở tôn trọng cấu trúc gốc, kết hợp múa đương đại và âm nhạc mới, song hành cùng các buổi talkshow để người xem vừa thưởng thức, vừa hiểu sâu hơn về di sản.

Cách làm này phản ánh một chuyển biến trong tư duy của người trẻ: di sản linh thiêng không phải điều “bất khả xâm phạm”, mà có thể được giới thiệu lại bằng sự tôn trọng, hiểu biết và sáng tạo.

Bạn Vân Giang, Trưởng Ban Tổ chức “Hồn xưa, Điệu mới”, chia sẻ: “Chúng mình muốn chứng minh rằng chầu văn tuy có một ‘hồn’ bất biến, nhưng vẫn có thể khoác lên mình một ‘điệu mới’ - những giai điệu và lối kể chuyện đương đại. Khi tìm được ngôn ngữ giao tiếp phù hợp, nghệ thuật truyền thống hoàn toàn có thể trở thành xu hướng văn hóa của thế hệ trẻ”.

Với Vân Giang, thành công của dự án được đo bằng khoảnh khắc người trẻ rời khỏi khán phòng với niềm tự hào rằng di sản ấy thuộc về họ và họ có quyền tiếp nối theo cách của thời đại mình.

Ba dự án, ba cách tiếp cận khác nhau, cùng phản ánh một điểm chung: người trẻ hôm nay nhìn di sản như trách nhiệm của hiện tại. Với lợi thế của công dân số, họ có khả năng lan tỏa giá trị di sản trên các nền tảng truyền thông mới, đồng thời tạo ra những cách tiếp cận phù hợp với cộng đồng cùng thế hệ.

Ngọn lửa di sản không tự cháy mãi nếu thiếu người giữ. Trong hành trình ấy, những dự án sáng tạo của người trẻ cho thấy truyền thống có thể song hành cùng hiện đại, khi được tiếp cận bằng sự hiểu biết, tinh thần trách nhiệm và tình yêu chân thành với văn hóa dân tộc.

Minh Thư