Những người giữ lửa cho ẩm thực buôn làng

Những người dân Gia Lai mộc mạc, từ gian bếp nhỏ của buôn làng, đang góp phần lan tỏa hương vị ẩm thực dân tộc ra khắp mọi miền. Họ không chỉ nấu ăn, mà còn kể câu chuyện về văn hóa, về nếp sống và tình người nơi đại ngàn.

Từ gian bếp làng tới lễ hội văn hoá

Giữa lòng phố núi Pleiku, hương cơm lam, thịt nướng và rượu cần vẫn tỏa ra từ những gian hàng nhỏ trong các lễ hội văn hóa. Ít ai biết rằng, đằng sau đó là những bàn tay khéo léo của những “đầu bếp dân gian” đến từ các buôn làng Jrai, Bahnar. Họ là những người chưa từng qua trường lớp ẩm thực, nhưng lại nắm giữ bí quyết nấu nướng truyền thống từ cha ông truyền lại.

Ở làng Chuét Ngol (phường An Phú), cái tên ông Yaih (người Jrai, 59 tuổi) đã trở nên quen thuộc mỗi khi làng có tiệc cưới, lễ mừng nhà rông hay đón khách quý. Gần 30 năm qua, ông vẫn là “linh hồn của gian bếp”, được dân làng tin tưởng giao trọng trách đứng bếp trong mọi dịp trọng đại.

“Tôi bắt đầu nấu ăn cho bà con từ năm 1998. Trước kia, khi mỗi nhà tự lo tiệc, món ăn thường thiếu sự cân đối, có khi thừa, có khi thiếu. Sau khi được giao phụ trách, tôi tính toán kỹ để mọi thứ chu toàn, tiết kiệm mà vẫn giữ trọn hương vị truyền thống”, ông Yaih cười hiền, đôi bàn tay rám nắng thoăn thoắt xếp những xiên gà nướng lên than hồng.

Với ông, nấu ăn không chỉ là công việc mà là một cách giữ gìn phong vị của buôn làng. Từ nhỏ, ông đã say mê quan sát người lớn nướng gà, nấu cơm lam, ủ rượu cần. Lớn lên, ông tự mày mò thử nghiệm, thêm chút lá rừng, bớt chút muối, để mỗi món ăn vừa quen vừa lạ, vừa đậm bản sắc Jrai.

Năm 2019, sau khi tham gia lớp tập huấn về du lịch cộng đồng, ông Yaih bắt đầu xây dựng thương hiệu “Gà nướng cơm lam H’bya”. Không chỉ phục vụ tiệc làng, ông còn mang món ăn của mình đến các lễ hội văn hóa, sự kiện ẩm thực trong và ngoài tỉnh.

Để gà nướng chuẩn vị Jrai, theo ông, người nấu phải chọn gà thả rông, thịt săn chắc, tẩm ướp bằng lá é, tiêu rừng, muối hột và một ít ớt xanh giã nhuyễn. Gà được kẹp tre, nướng trên than củi từ gỗ rừng khô. Cơm lam thì chọn nếp thơm, vo sạch, trộn chút muối, cho vào ống lồ ô rồi nướng chậm để hạt cơm dẻo thơm, dậy mùi khói.

Thương hiệu gà nướng cơm lam H’bya ngày càng được nhiều người biết đến. Món ăn này đã có mặt tại nhiều lễ hội lớn, trong đó có Lễ hội Làng Sen 2025 ở Nghệ An. Tại đây, ông Yaih được Trung tâm Triển lãm Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam trao Giấy chứng nhận tham dự với sản phẩm tiêu biểu của ẩm thực Tây Nguyên.

Gìn giữ hương vị buôn làng

Không chỉ có gà nướng, cơm lam hay rượu cần, những món đã quen thuộc với du khách mà nhiều món ăn dân dã gắn với ký ức của bao thế hệ người Tây Nguyên cũng đang dần bước ra khỏi gian bếp, để góp mặt trong thực đơn du lịch cộng đồng.

Ở xã Lơ Pang, chị Rmah Thắt vẫn giữ thói quen phơi cua muối khô treo trên giàn bếp, món ăn tưởng chừng giản dị nhưng lại là “linh hồn” của bữa cơm người Jrai.

“Cua đồng bắt về, rửa sạch, xóc muối để qua một đêm rồi phơi nắng thật to cho khô giòn. Cua khô có thể giã nhỏ để xào lá mì, nấu canh rau tập tàng hoặc giã cùng muối ớt ăn với cơm. Vị mặn, ngọt, cay quyện hòa, đó là hương vị tuổi thơ, là nguồn đạm nuôi lớn bao thế hệ chúng tôi”, chị Thắt kể.

Những món ăn tưởng chừng đơn sơ như cháo chua, nộm rau rừng, canh rau tập tàng nấu cua khô… nay được nhiều nhóm du lịch trải nghiệm ẩm thực lựa chọn giới thiệu cho du khách. Mỗi món là một câu chuyện về cách người dân biết tận dụng sản vật núi rừng, về triết lý sống hòa hợp với thiên nhiên.

Ẩm thực truyền thống không chỉ là món ăn, mà là sợi dây kết nối quá khứ với hiện tại, giúp con người nhớ về cội nguồn. Chính những người dân bình dị như ông Yaih, chị Thắt… đang là cầu nối để văn hóa Jrai, Bahnar được gìn giữ và lan tỏa một cách tự nhiên, gần gũi nhất.

Ông Vương Vũ, Chi hội trưởng Chi hội Đầu bếp Gia Lai cho biết: "Việc người dân tham gia trực tiếp vào hoạt động quảng bá ẩm thực bản địa là hướng đi đúng và bền vững. Ẩm thực truyền thống là một phần quan trọng của du lịch cộng đồng. Mỗi món ăn, mỗi cách chế biến đều mang câu chuyện riêng. Khi người dân được hỗ trợ, được đào tạo kỹ năng phục vụ, họ sẽ trở thành những "đại sứ văn hóa" thực thụ, góp phần quảng bá hình ảnh Tây Nguyên nói chung và Gia Lai nói riêng đến bạn bè khắp nơi”.

Ông Vương Vũ cũng cho rằng, để ẩm thực buôn làng có thể phát triển lâu dài, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp du lịch và cộng đồng dân cư trong việc tiêu chuẩn hóa quy trình chế biến, đảm bảo an toàn thực phẩm nhưng vẫn giữ được hương vị đặc trưng.