Phát triển ngành hàng ca cao gắn với giảm phát thải

Chuyển đổi mô hình canh tác

Đắk Lắk hiện có hơn 1.000 ha ca cao, loại cây đang được xem là một hướng đi tiềm năng giúp đa dạng hóa cây trồng, tăng thu nhập cho nông hộ. Tuy nhiên, trong nhiều năm, phương thức canh tác độc canh, lạm dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật đã khiến đất đai tại nhiều vùng trồng bị mất cân đối dinh dưỡng, dễ phát sinh sâu bệnh. Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu đang diễn ra ngày càng rõ rệt, các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, tiểu hạn giữa mùa mưa xảy ra thường xuyên hơn, đặt ra thách thức lớn cho sinh kế của người nông dân.

Ông Nguyễn Văn Kiên, Trưởng Trạm Khuyến nông khu vực Ea Kar phân tích, thực trạng đất bị thoái hóa, mất cân bằng sinh thái làm cho quá trình sản xuất cây ca cao gặp nhiều khó khăn. Điều đó đặt ra yêu cầu tất yếu phải thay đổi, phải cải thiện bằng cách phục hồi sức khỏe của đất như độ phì, cấu trúc đất và khả năng giữ nước nhằm hướng đến một nền nông nghiệp bền vững.

Nhiều hộ dân trên địa bàn xã Ea Knốp có thu nhập ổn định từ cây ca cao. Ảnh: N. Xuân

Để giải quyết bài toán trên, dự án “Sản xuất ca cao tái sinh nhằm hỗ trợ phát triển sinh kế tại Việt Nam” (ReCoPro) do Tổ chức Hợp tác quốc tế Đức (GIZ) và Công ty Puratos Grand-Place Việt Nam (PGPV) đồng thực hiện tại Đắk Lắk và Lâm Đồng (từ năm 2021 - 2025) bước đầu đã mang lại những kết quả tích cực.

Dự án tập trung thúc đẩy mô hình nông nghiệp tái sinh và nông - lâm kết hợp, hỗ trợ nông dân trồng xen cây rừng, cây ăn quả với ca cao. Dự án đã cung cấp gần 90.000 cây giống cho hơn 300 hộ nông dân, áp dụng trên diện tích 280 ha. Các kỹ thuật canh tác bền vững được ưu tiên hàng đầu, nổi bật là hệ thống tưới nhỏ giọt, giúp nông dân giảm tới 30% lượng nước sử dụng và tối ưu hóa phân bón. Nông dân cũng được hướng dẫn tận dụng phụ phẩm như vỏ ca cao, lá cây và phân bò để ủ phân compost, sử dụng nấm Trichoderma và dung dịch vi sinh để cải thiện đất và phòng trừ sâu bệnh tự nhiên. Các mô hình này đã mang lại kết quả rõ rệt về năng suất, chất lượng ca cao và hiệu quả bảo vệ môi trường. Đặc biệt, tại Đắk Lắk, hai vườn mô hình tham gia dự án đã ghi nhận năng suất hạt ước tăng gấp 1,5 lần so với trước khi áp dụng phương pháp tái sinh (giai đoạn 2023 - 2025).

Là người trực tiếp tham gia mô hình, ông Nguyễn Đình Thiên (xã Ea Kar) chia sẻ: “Từ khi chuyển đổi sang mô hình tái sinh, được hỗ trợ kỹ thuật và liên kết chuỗi giá trị ổn định, chúng tôi rất yên tâm. Hướng đi này giúp ổn định môi trường, bảo vệ đất đai, giảm chi phí đầu vào và chính nông dân chúng tôi là người hưởng lợi sức khỏe đầu tiên”.

Hướng đến sản xuất giảm phát thải

Thành công của các mô hình tái sinh không chỉ dừng lại ở năng suất mà còn phù hợp với định hướng chiến lược của tỉnh Đắk Lắk về tăng trưởng xanh, ứng phó biến đổi khí hậu và hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 của Việt Nam vào năm 2050.

Bà Đặng Thị Thủy, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết, Đắk Lắk đang hướng đến mục tiêu xây dựng chuỗi giá trị ca cao toàn diện, từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ nhằm đảm bảo hiệu quả về kinh tế, xã hội và môi trường, hướng tới phát thải thấp, tăng trưởng xanh và hội nhập quốc tế.

Để phát triển bền vững ngành hàng ca cao, Đắk Lắk xác định cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết sẽ tận dụng lợi thế để phát triển ca cao theo hướng bền vững, trồng xen canh hợp lý trong các vườn điều, cây ăn quả, cà phê kém hiệu quả; phát triển diện tích lên khoảng 1.300 ha vào năm 2030, sản lượng khoảng 1.400 tấn, tập trung ở Ea Kar, Buôn Đôn, Ea H’leo, Krông Ana, Ea Súp. Song song đó, tỉnh đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng giống mới, kháng sâu bệnh, năng suất cao, nhất là phòng trừ bọ xít muỗi và nấm Phytophthora để thích ứng với điều kiện khí hậu; thu hút, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực chế biến chuyên sâu, xây dựng thương hiệu “Ca cao Đắk Lắk” và kết nối thị trường xuất khẩu.

Vườn ca cao của hộ nông dân trên địa bàn xã Ea Knốp tham gia dự án “Sản xuất ca cao tái sinh nhằm hỗ trợ phát triển sinh kế tại Việt Nam”.

Ông Daniel Herrmann, Trưởng Khối Chính sách khí hậu (GIZ Việt Nam) khẳng định, dự án này là một ví dụ điển hình cho thấy canh tác ca cao thích ứng và thân thiện với môi trường có thể giúp tăng năng suất và thu nhập cho nông dân, đồng thời đóng góp vào chương trình hành động về khí hậu.

Theo Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam, cả nước hiện có 3.471 ha ca cao, diện tích thu hoạch 2.836 ha, sản lượng 4.786 tấn hạt khô, năng suất 16,9 tạ hạt khô/ha. Sản xuất ca cao tập trung tại các vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, đồng bằng sông Cửu Long. Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển ngành ca cao, đặc biệt với giống Trinitario mang tính bản địa độc đáo, được đánh giá cao trên thị trường quốc tế. Các thương hiệu chocolate lớn đã mở nhà máy tại Việt Nam, ưu tiên chế biến nguyên liệu tại chỗ để xuất khẩu, hướng đến phân khúc cao cấp.

Với mục tiêu tăng thêm 500 ha trong năm 2025, ngành ca cao Việt Nam cần ưu tiên vùng trồng đạt tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo truy xuất nguồn gốc và chất lượng. Việc trồng xen canh với cà phê, điều hoặc chuối vốn ít tốn chi phí chăm sóc có thể mang lại lợi ích kinh tế kép nhưng phải đi kèm quy hoạch bài bản, áp dụng kỹ thuật tiên tiến và truy xuất nguồn gốc để đặt nền móng cho một ngành ca cao không gây mất rừng, phù hợp với các quy định của Liên minh châu Âu trong thời gian tới.

Minh Thuận