Để môi trường sạch: Bắt đầu từ văn hóa và hành vi con người

Văn hóa hành vi - yếu tố quyết định môi trường sống

Ngay trong ngày đầu tiên (ngày 21/10) thảo luận tại Tổ về thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2025, phát biểu tại phiên thảo luận, đại biểu Nguyễn Quang Huân, Đoàn TP. Hồ Chí Minh bày tỏ đồng tình cao với các báo cáo của Chính phủ và Ủy ban Kinh tế của Quốc hội. Tuy nhiên, đại biểu lưu ý rằng, vấn đề môi trường chưa được phản ánh đủ sâu và cụ thể.

Theo đại biểu Nguyễn Quang Huân, trong 15 chỉ tiêu Quốc hội giao hằng năm, có những chỉ tiêu liên quan môi trường như cấp nước, thoát nước, xử lý chất thải rắn và các chỉ tiêu này đều đạt kế hoạch. Nhưng thực tế, ô nhiễm vẫn lan rộng, không chỉ ở các thành phố lớn mà cả tại các đô thị nhỏ.

Đại biểu Nguyễn Quang Huân nhấn mạnh: Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 bùng phát đầu nhiệm kỳ, Chính phủ đã điều hành linh hoạt, quyết liệt, giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô và đạt nhiều kết quả nổi bật. GDP Việt Nam tăng từ 346 tỷ USD lên 510 tỷ USD, đưa nước ta vào nhóm 32 nền kinh tế lớn nhất thế giới. Đó là một kỳ tích, là thành quả rất đáng tự hào của nhiệm kỳ này.

“Trong khi các báo cáo đã đề cập khá toàn diện, vấn đề môi trường vẫn chưa được phản ánh đầy đủ và cụ thể. Báo cáo mới chỉ nêu chung chung 'môi trường còn nhiều hạn chế, vẫn còn ô nhiễm', chưa phân tích rõ những nguyên nhân, tác động và hệ lụy. Đây là nghịch lý đáng lo ngại. Nếu không kiểm soát tốt môi trường, tăng trưởng kinh tế sẽ bị kìm hãm”, đại biểu Nguyễn Quang Huân cảnh báo.

Theo đại biểu Nguyễn Quang Huân, môi trường không chỉ là câu chuyện của kỹ thuật hay quản lý nhà nước mà là kết quả trực tiếp của hành vi con người. Ông cho rằng, văn hóa ứng xử, ý thức cộng đồng và kỷ luật công dân là những yếu tố then chốt.

“Chúng ta có thể đầu tư hàng nghìn tỷ cho công nghệ xử lý rác, nhưng nếu người dân vẫn xả rác bừa bãi, không phân loại rác tại nguồn, mọi nỗ lực đều vô nghĩa”, đại biểu nhấn mạnh. Đại biểu đề nghị Chính phủ và các địa phương cần đưa yếu tố văn hóa hành vi vào chiến lược bảo vệ môi trường, coi đó là nội dung bắt buộc trong giáo dục, truyền thông và quản trị đô thị.

Việt Nam đang hướng tới mốc trở thành nước có thu nhập trung bình cao vào năm 2045, với giả định duy trì tốc độ tăng trưởng 7 - 10% mỗi năm. Tuy nhiên, nếu phát triển thiếu bền vững, để môi trường xuống cấp, nền kinh tế có thể bị “chững lại” như bài học của Nhật Bản những năm 1980, phát triển nhanh nhưng sau đó tăng trưởng trì trệ do mất cân bằng giữa xuất khẩu và tiêu dùng nội địa.

Vì sao “báo cáo đạt” nhưng môi trường vẫn chưa sạch?

Trước đó, chiều 20/10, bên lề hành lang Quốc hội, lý giải nguyên nhân môi trường tại các địa phương hiện nay nhiều nơi chưa sạch,  đại biểu Nguyễn Quang Huân chỉ ra ba nguyên nhân chính. Trước hết là cách đánh giá còn hình thức, tập trung vào chỉ tiêu đầu ra như tỷ lệ thu gom, xử lý rác, mà chưa đánh giá đúng mức chất lượng môi trường và hành vi xã hội.

Tiếp theo, chúng ta còn thiếu bộ tiêu chí rõ ràng về “phát triển xanh” và “doanh nghiệp xanh”. Mỗi địa phương tự xác định tiêu chuẩn nên kết quả thiếu đồng nhất, khó so sánh và giám sát.

Đồng thời, chúng ta cũng chưa lồng ghép kinh tế học hành vi vào hoạch định chính sách. Đại biểu cho rằng, việc hiểu rõ tâm lý, hành vi của người dân vì sao họ chọn giữ tiền nhàn rỗi, tiêu dùng không xanh, hay thờ ơ với quy định môi trường sẽ giúp chính sách đi vào thực tế hơn. Bên cạnh đó, trong giai đoạn tới, Việt Nam cần chuyển từ tư duy tăng trưởng sang tư duy cân bằng, coi môi trường và văn hóa là nền tảng của phát triển kinh tế.

Đại biểu Nguyễn Quang Huân đề nghị Chính phủ sớm xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá “xanh” cho từng ngành, từng địa phương, đồng thời thúc đẩy hình thành “văn hóa xanh” trong hành vi ứng xử, từ quản lý đô thị đến nếp sống hàng ngày. Phát triển xanh không chỉ là công nghệ sạch hay năng lượng tái tạo, mà là một lối sống. Khi mỗi người dân coi giữ môi trường là một phần nhân cách, khi đó đất nước mới thực sự sạch và bền vững.