Phân loại rác tại nguồn: Có chế tài nhưng khó thực thi

Vướng từ đâu?

Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định đến ngày 1/1/2025 sẽ phải thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt. Đây được kỳ vọng là bước đi đột phá để cải thiện vấn đề ô nhiễm và quá tải do rác thải, cũng như lãng phí tài nguyên.

Theo TS. Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, chính sách này thể hiện quyết tâm của tất cả chúng ta trong việc quản lý rác, coi rác là tài nguyên kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh.

Nhiều địa phương còn lúng túng trong thực hiện phân loại rác tại nguồn. Ảnh: Lê Minh

Để thực hiện nghiêm chính sách, Nghị định số 45/2022/NĐ-CP của Chính phủ cũng quy định mức xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường từ 500.000 - 1.000.000 đồng đối với hộ gia đình sau ngày 31/12/2024 không thực hiện phân loại rác và không sử dụng bao bì chứa chất thải rắn sinh hoạt theo quy định.

Quy định là vậy nhưng đến nay đã 2 tuần chính sách có hiệu lực song việc thực hiện ở các địa phương xem ra chưa khả thi. Ghi nhận trên địa bàn phường Cầu Diễn (Hà Nội), hầu hết các hộ dân vẫn để rác chung vào một túi và phương tiện thu gom cũng "đánh đồng". Thậm chí nhiều người chưa hiểu phân loại rác để làm gì? cách thức phân loại như thế nào?...

Không riêng Hà Nội, kể cả một số địa phương đã ban hành Kế hoạch phân loại rác tại nguồn thì nhiều hộ dân, chủ nguồn thải cũng chưa hiểu phải phân loại rác như thế nào, trả tiền theo lượng rác thải ra sao, đổ rác phân loại ở đâu, như thế nào? đơn vị thực hiện dịch vụ thu gom chưa có hướng dẫn về trang thiết bị, tần suất địa điểm thu gom rác đã phân loại… tóm lại còn khoảng trống lớn trong xử lý rác thải sinh hoạt.

Tại Diễn đàn “Khó khăn, vướng mắc trong thực hiện phân loại, thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt”, đại diện Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) thẳng thắn thừa nhận: Trong phân loại rác hiện nay chưa triển khai phân loại tại nguồn đồng bộ tại các địa phương. Trong thu gom, vận chuyển chưa cung cấp đủ dịch vụ thu gom chất thải rắn sinh hoạt tại nhiều khu vực nông thôn, miền núi; thiếu thiết bị thu gom, phương tiện vận chuyển chuyên dụng đáp ứng yêu cầu; thiếu địa điểm tập kết, trạm trung chuyển đáp ứng quy định làm tồn đọng chất thải rắn sinh hoạt kéo dài gây ô nhiễm môi trường khiến người dân bức xúc…

Phía đơn vị thực hiện thu gom, xử lý rác thải phân loại rác tại nguồn cũng phản ánh, đã đầu tư nhiều trang thiết bị, xe chở rác để phục vụ phân loại rác thải nhưng còn thiếu hướng dẫn, cơ chế cho doanh nghiệp thu gom, vận chuyển, xử lý rác. Quy trình, định mức cho công tác phân loại rác tại nguồn đã có nhưng chưa có hướng dẫn để tính toán đơn giá thu gom, vận chuyển cũng như xử lý chất thải, chi phí xử lý chất thải nguy hại...

Cần sự phối hợp đồng bộ

GS. TS. Nguyễn Hữu Dũng - Viện trưởng Viện Môi trường Đô thị và Công nghiệp Việt Nam – cho biết: Nếu coi rác là tài nguyên thì việc phân loại rác tại nguồn là nền tảng cho mọi loại hình tái chế hay xử lý chất thải, “tối ưu hóa” nguồn tài nguyên này hướng tới nền kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh. Phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn sẽ nâng cao tỷ lệ tái chế và chất lượng sản phẩm tái chế; giảm khối lượng chất thải rắn sinh hoạt cần xử lý, chôn lấp. Tuy nhiên để làm tốt vấn đề này không chỉ một cá nhân, bộ ngành nào mà cần sự chung tay của toàn xã hội.

Cùng bàn về vấn đề này, giới chuyên gia khuyến cáo, điều kiện cần để thực thi quy định là một quy chuẩn vận hành, còn điều kiện đủ là quy trình phân loại – thu gom - xử lý rác thải cũng phải được thực hiện đồng bộ. Có như vậy, rác thải mới đi đúng vòng tuần hoàn mang lại lợi ích. Nếu không làm tốt công tác chuẩn bị, triển khai thiếu đồng bộ thì rất khó đưa chính sách đi vào cuộc sống.

TS. Hoàng Dương Tùng nhấn mạnh thêm, vấn đề phân loại rác tại nguồn không chỉ đơn giản là phân loại rác tại nguồn mà còn kéo theo một loạt việc khác, như: Thu gom thế nào, vận chuyển ra sao, xử lý thế nào, rồi liên quan không chỉ người dân mà còn đơn vị quản lý, đơn vị công ích, lò đốt, công nghệ... Thêm vào đó, việc phân loại rác tại nguồn đòi hỏi sự kiên trì, bền bỉ của các cấp, ngành. Chúng ta sẽ phải thay đổi như thế nào để khuyến khích đơn vị công ích tham gia và đảm bảo được quyền lợi và trách nhiệm của họ? cơ chế giám sát ra sao, hạ tầng đổ rác, thu gom ở các khu dân cư khác nhau như thế nào?…

Đồng tình với quan điểm của TS. Hoàng Dương Tùng, nhiều ý kiến bày tỏ, phân loại rác tại nguồn là việc làm tất yếu vì một tương lai bền vững. Tuy nhiên, để phân loại rác tại nguồn trở thành thói quen, chúng ta cần đi theo lộ trình và phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương.

Theo đó, với các địa phương, cần ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết, xây dựng kế hoạch phân loại rác thải; tăng cường tuyên truyền mục đích, lợi ích của việc phân loại chất thải sinh hoạt; hướng dẫn cho cộng đồng nhận biết, phân loại đúng.

Cơ quan quản lý nhà nước cần xây dựng, ban hành quy định về quy trình, định mức thu gom vận chuyển xử lý theo hướng mở hơn; hướng dẫn xử lý rác thực phẩm; xây dựng chỉ tiêu đánh giá hiệu quả, biện pháp kiểm tra, xử lý hành vi vi phạm; huy động sự tham gia của cộng đồng.

Quan trọng hơn, mỗi người dân cần thay đổi thói quen, nêu cao ý thức trách nhiệm, vì cộng đồng, phân loại rác thải theo đúng hướng dẫn, hình thành nhận thức, góp phần bảo vệ môi trường.